Na marginesie spuścizny literata w zbiorach KsiążnicyZbliżająca się 20. rocznica śmierci Eligiusza Kor-Walczaka skłania nas do przypomnienia tej postaci oraz ponownego przybliżenia spuścizny po literacie, która przechowywana jest w zbiorach specjalnych Książnicy.
Tydzień Bibliotek w 2020 r. obchodzimy pod hasłem „Zasmakuj w bibliotece”, stąd też tym razem na naszym blogu szczególną uwagę chcielibyśmy zwrócić na bibliotekę E. Kor-Walczak. Księgozbiór miejscowego literata, autora „Baśni i legend kaliskich” został zbadany i opisany w artykule B. Celer pt. „Proweniencje w księgozbiorze Eligiusza Kor-Walczaka”. 
Fakt gromadzenia przez pisarzy własnych księgozbiorów wydaje się być oczywisty. Jak pisał Jan Parandowski w „Alchemii Słowa”: Naturalnym biegiem rzeczy, ktoś kto sam pisze książki staje się w końcu ich miłośnikiem. Trudno by było znaleźć pisarza, który by nie zostawił po sobie własnej biblioteki.
O tym, jak ważne miejsce zajmowała książka w życiu E. Kor-Walczaka świadczą zapiski znajdujące się w jego spuściźnie rękopiśmiennej, między innymi w jednym z notatników czytamy: Książka jak tylko pamiętam była zawsze przedmiotem mego zainteresowania, począwszy od tej kolorowej z obrazkami, poprzez przygodową czy historyczną ciekawą już z samej treści, i coraz wyżej aż do takiej co odkrywa struktury duszy ludzkiej, poezję świata, jest dziełem wielkiego talentu i sztuki. Jak w każdej sferze ludzkiego odczuwania miała u mnie swoje wzniesienie i schyłek. Całą parabolę wielkiej miłości.
Perełką w księgozbiorze kaliskiego literata jest niewątpliwie unikatowy „Elementarz polsko-hebrajski dla dzieci Izraelskich” wydany w 1902 r., który dał asumpt to przyjrzenia się bliżej temu egzemplarzowi oraz w ogóle elementarzom.
Na początku XIX w. w ramach reformy edukacji przeprowadzanej przez Hugona Kołłątaja i Tadeusza Czackiego w zaborze rosyjskim zaczęły powstawać także szkoły elementarne dla dzieci żydowskich, które również potrzebowały podręczników. Według Franciszka Pilarczyka ogromną liczbę wydawnictw służących nauce czytania i pisania można podzielić stosując kilka kryteriów, jednym z nich jest kryterium wyznaniowe. Od najdawniejszych początków nauka czytania związana była z nauką religii. Stan ten przetrwał aż do pierwszych kilkunastu lat XX wieku. Twórcy elementarzy podkreślali więc w tytulaturze, jakiej religii uczy elementarz.
Najpopularniejszym elementarzem XX-wiecznym była wydana w Krakowie „Nauka czytania i pisania” (1910) Mariana Falskiego, z ilustracjami Jana Rembowskiego, która zrewolucjonizowała metodykę nauki czytania w Polsce. Książka ta była wielokrotnie wznawiana przez wiele dziesięcioleci, zmieniając stosownie do czasów i potrzeb nieco tytuł i zawartość.
Co możemy więcej powiedzieć o prezentowanym „Elementarzu Polsko-Hebrajskim dla dzieci Izraelskich”? Książka w formacie 23 cm, w twardej oprawie liczy 48 stron i zawiera 21 ilustracji. Każda kolejna wprowadzana litera połączona jest z obrazkiem, którego nazwa zaczyna się na tę literę. Autorem elementarza jest Izames, niestety obecny stan wiedzy nie pozwala nam na podanie jakichkolwiek informacji na jego temat.
Więcej natomiast wiemy o ilustratorze, a był nim Jakub Weinles (ur. w 1870 w Starokonstantynowie na Wołyniu – zm. w 1938 w Warszawie) polski malarz pochodzenia żydowskiego, tworzący sztukę wokół kultury żydowskiej i aktywny uczestnik Żydowskiego Towarzystwa Pielęgnacji Sztuk Pięknych. Weinles studiował w klasie sztuki Wojciecha Gersona oraz w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 90. XIX wieku. Ukończył warsztaty plastyczne u Szymona Hollosy'ego w Monachium. W 1898 r. wrócił do Warszawy, gdzie malował wraz z innymi żydowskimi malarzami. Jego żoną była Łucja z Domu Kaufmana, z którą miał dwie córki: Franciszkę Themerson, także malarz i Marię Chajnik. Pochowany jest na cmentarzu żydowskim w Warszawie; jednak jego nagrobek nie przetrwał.
Wydawcą elementarza była księgarnia G. Centnerszwera, mieszcząca się przy ulicy Marszałkowskiej nr 143 w Warszawie. Z biografią tegoż księgarza możemy zapoznać się dzięki Rafałowi Żebrowskiemu na łamach „Polskiego Słownika Judaistycznego” oraz Janinie Cygańskiej w „Słowniku Pracowników Książki Polskiej”. Centnerszwer (1841 Warszawa – 1917 tamże) był wydawcą, księgarzem. Ukończył warszawską Szkołę Rabinów oraz Wydział Filozoficzno-Historyczny Szkoły Głównej w Warszawie. Po przerwaniu nauki założył księgarnię sortymentowo-nakładową, która stała się jedną z najważniejszych instytucji księgarsko-wydawniczych w Polsce. Jej nakładem ukazywała się literatura piękna (m.in. kompletne wydanie dzieł Jana Kochanowskiego) oraz popularnonaukowa (m.in. „Biblioteka Nauk Przyrodzonych i ich zastosowań”, pod red. S. Kramsztyka). Centnerszwer dużą wagę przykładał do problemów edukacji, wydał wiele książek dla dzieci. Był też pierwszym wydawcą podręczników w języku polskim, przeznaczonych dla dzieci żydowskich, w tym pierwszego elementarza do nauki j. polskiego. W ciągu 35 lat wydał przeszło 200 pozycji. W 1903 r., wraz z Jakubem Mortkowiczem i Henrykiem Lilienfeldem, założył spółkę. Z działalności wydawniczej wycofał się w 1912 r. Warto także dodać, że był jednym ze współtwórców Biblioteki Publicznej w Warszawie, a zawód księgarza traktował jako służbę społeczną.
Literatura:
Celer B., Proweniencje w księgozbiorze Eligiusza Kor-Walczaka, w: Pamiętnik X Ogólnopolskiego Zjazdu Bibliofilów w Kaliszu 14-16 września 2007, [oprac. Ewa Andrysiak, Krzysztof Walczak], Kalisz 2008 (druk 2009), s. 135-143.
Cyganska Janina,Centnerszwer Gabriel, w: Słownik Pracowników Książki Polskiej, Warszawa-Łódź, 1972, s.107-108.
Kroszczor Henryk, Cmentarz żydowski w Warszawie = Jewish Cemetery in Warsaw, Warszawa, 1983, s. 25.
Żebrowski Rafał, Centnerszwer Gabriel, w: Polski Słownik Judaistyczny, [online] https://www.jhi.pl/psj/Centnerszwer_Gabriel, [dostęp 12 maja 2020].
Pilarczyk Franciszek, Elementarze polskie od ich XVI-wiecznych początków do II wojny światowej: próba monografii księgoznawczej, Zielona Góra 2003.
Comments