W dziale zbiorów specjalnych trwają prace nad retrospektywnym opracowaniem starych druków. Podczas tych prac na naszym blogu prezentujemy co jakiś czas poszczególne druki i ciekawostki z nimi związane.
Tym razem naszą uwagę zwrócił stary druk oznaczony sygnaturą ST 20, a jest to dzieło Jana Kwiatkiewicza „Svada Civilis Huius ævi genio Et Nostratis Politiæ ingenio”, które wyszło spod prasy drukarskiej w 1672 r. w Kaliszu, w drukarni jezuickiej – Typis Collegij Soc. Iesv.
Svada Civilis, Huius ævi genio Et Nostratis Politiæ ingenio / Per P. Joanne Kwiatkiewicz ... Accommodata.
Adres wydawniczy: Calissii : Typis Collegij Soc. Iesv ..., [po 13 I] 1672.
Opis fizyczny: [6] kart, 298 stron, [2] karty ; 12°.
Błędy w paginacji: strona 103 oznaczona 102, 121 - 211, 226 - 116, 274 - 273, strony 1, 59, 100 [czysta]-101, 181 i 265 nie oznaczone.
Jezuita w swoim podręczniku omawia między innymi przykłady symboli w działach erudycji poświęconych herbom (w układzie alfabetycznym) oraz cnotom. Autor podaje oprócz teorii także praktyczne uwagi na temat komponowania mów.
Jan Kwiatkiewicz urodził się w 1630 w Małopolsce, zmarł 23 marca 1703 w Krakowie.
Do zakonu jezuitów wstąpił 25 listopada 1645 r. w Krakowie. Studiował filozofię scholastyczną w Kaliszu w latach 1648-1651 i teologię w Poznaniu (1654-1655) i Pradze (1655-1658). W latach 1652-1653 wykładał poetykę i gramatykę w kolegiach w Kaliszu, Brześciu nad Bugiem i Lublinie. Po ukończeniu studiów uczył retoryki studentów świeckich we Lwowie (1658-1659, 1662-1663) i Lublinie (1663-1666) oraz w kolegiach w Kaliszu (1660-1661) i Jarosławiu (1661-1662). Następnie wykładał filozofię i matematykę w Sandomierzu (1666-1668) i etykę w Kaliszu (1668-1669). W latach 1669-1676 kierował studium pedagogicznym prowincji polskiej, zajmując się przede wszystkim przygotowaniem wykładowców poetyki i wymowy. Był m.in. instruktorem młodszych braci w Jarosławiu (1667-1680, 1690-1693), rektorem kolegium w Sandomierzu (1681-1684), wykładowcą teologii polemicznej i moralnej w Kaliszu (1684-1690) i rektorem kolegium NMP w Jarosławiu (1696-1700). Dwa razy pełnił funkcje wiceprowincjała w Krakowie (1693-1696, 1700-1703).
Obok niezwykłej aktywności pedagogicznej był także autorem literatury panegirycznej, ascetycznej i polemicznej. Kilkanaście tytułów ukazało się w Drukarni Jezuickiej w Kaliszu. Wydał m.in. podręcznik wymowy „Phoenix rhetorum…” (Kraków 1672), uzupełniony zbiór mów okolicznościowych „Svada civilis…” (Kalisz 1672) oraz obszerny wykład teorii wymowy „Eloquentia reconditior…” (Kalisz 1689). Uznawany za wybitnego pisarza religijnego, położył także ogromne zasługi dla poprawności i czystości języka polskiego w drukach, a jednocześnie dla popularności stylu manierystycznego w retoryce.
Zostawił około 40 dzieł różnej treści (w większości retorycznych), pisanych po łacinie i po polsku. Najbardziej znane z jego dzieł to „Factorum triumphalium tres partes, bellorum ot triumphorum Joannis III Sobieski Rogis-Poloniae elogiastiea descriptio etc., pomieszczone przez Załuskiego w jego Listach historycznych, familijnych” (Brunsberga, 1711, s. 454-519).
Niektóre z pism Kwiatkiewicza kilkakrotnie były przedrukowane, „Svada civilis” 10-krotnie w ciągu 40 lat.
Egzemplarz ze zbiorów specjalnych Książnicy wyróżnia się proweniencją. Na stronie tytułowej druku znajduje się pieczęć owalna z napisem „B.S. Ważyński”. Wstępnie zakładaliśmy, iż egzemplarz pochodzi z księgozbioru polskiego bibliofila Benedykta Skarbka Ważyńskiego herbu Awdaniec – skarbnego litewskiego w latach 1746-1758, starosty tyrkszlewskiego, posła Księstwa Żmudzkiego na sejm 1748 roku.
Jednak według badacza dr. Przemysława Pawlaka pieczątka Ważyńskiego zdecydowanie wygląda na XIX-wieczną, zatem to nie ten Benedykt. P. Pawlak dowodzi, iż "wpisy świadczą o tym, że druk był własnością dominikanów w Poporciu (m.in. o. Bonawentura Jałgowski). Tamtejsza biblioteka rosła po kasatach zakonów litewskich. Zwożono tam księgozbiory jak do centralnej składnicy. Przetrwała do powstania styczniowego. Ważyńscy weszli w posiadanie tego woluminu albo wtedy, albo jakimś dziwnym sposobem trochę wcześniej."
Starodruk zawiera dedykację: "Jllustrissimo Domino D. Nicolao De Grudna Grvdziński Golubiensi. Gribouiensi &c. Capitaneo ... / Collegium Callissiense Soc. Jesv".
Mikołaj Wiktoryn Grudziński herbu Grzymała (ur. ok. 1636 w Grudnej w powiecie poznańskim, zm. 9 lutego 1704 w Szymanowie) był starostą niegrodowym guzowskim, golubskim i grzybowskim, krajczym królowej od 1667 roku, wielkim patriotą i gorliwym katolikiem. To właśnie on powołał do istnienia parafię pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Szymanowie. Czy zbudował także budynek kościelny? Najprawdopodobniej tak. Przemawiającym za tym faktem, istotny jest także łaciński napis na frontonie kościoła, gdzie oprócz roku 1668 znajdują się słowa: „SOLI DEO GLORIA ET LAUS”. Po polsku brzmi on „Jedynemu Bogu sława i chwała” i wskazuje na to, że świątynia ta była dedykowana Jedynemu Bogu. Słowo „Jedynemu” zdaje się być tu kluczowym i wskazuje, iż kościół ten był także formą zadośćuczynienia Bogu za błędy protestantyzmu. Rodzina Grudzińskich w znacznej części wyznawała kalwinizm. Nawet dziadek Mikołaja Wiktoryna Grudzińskiego – Zygmunt Grudziński (1560–1618), wojewoda rawski, był kalwinem, który dopiero w wieku 53 lat, czyli w 1613 roku przeszedł na katolicyzm. Czy ojciec Mikołaja Wiktoryna Grudzińskiego był kalwinem, tego nie wiadomo, ale najprawdopodobniej tak, ponieważ najczęściej dzieci wyznają tą samą wiarę co rodzice. Nie da się także odpowiedzieć, czy i Mikołaj Wiktoryn Grudziński na początku nie był kalwinem. Może decyzja dziadka miała znamienny wpływ na dalsze losy całej rodziny. Są to tylko przypuszczenia, ale wiadome jest, że na kartach historii Mikołaj Wiktoryn Grudziński pojawia się jako gorliwy wyznawca należący do Kościoła katolickiego.
Na pustych stronach starodruku znajdują się rękopiśmienne adnotacje
W zbiorach bibliotek polskich zachowało się pięć egzemplarzy omawianego starodruku wydrukowanych w 1672 r., jeden znajduje się w Książnicy Pedagogicznej w Kaliszu, pozostałe znajdziemy w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej i Biblioteki Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie oraz Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego.
Wersja zdigitalizowana dostępna jest w Jagiellońskiej Bibliotece Cyfrowej
Literatura:
Estr. XV-XVIII, 20, 426
Ossol. XVII, 3787
BPW XVII, 1048
Bibliogr. Kalis., 179
1. Górska Magdalena, Emblematyka jako źródło staropolskiej erudycji. Geneza i funkcja materiału symbolicznego w polskich kompendiach, w: Staropolskie kompendia wiedzy, pod red. I.M. Dackiej-Górzyńskiej i J. Partyki, Warszawa 2009, s. 99-132.
2. Pękalska Marta, Kwiatkiewicz Jan (1629-1703), w: Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej T. 3, pod red. D. Wańki, Kalisz 2007, s. 238-239.
3. Relacja dr. Przemysława Pawlaka