Przyczynek do dziejów kaliskiego oddziału Narodowej Organizacji Kobiet
Prezentowany album dedykowany Irenie Horbowskiej-Zarankowej trafił do zbiorów Książnicy w drodze zakupu antykwarycznego w 2019 r. i został zainwentaryzowany pod sygnaturą GF 52.
Album został wręczony Zarankowej w dniu jej pożegnania, 22 kwietnia 1934 r., przez członkinie kaliskiego oddziału Narodowej Organizacji Kobiet. Na pierwszej karcie zaopatrzonej w motyw roślinny i hasło „Bóg i Ojczyzna” czytamy:
„Opuszczasz nas – działalność Swą przenosząc w inne dalsze strony, – lecz pomnij, że pamięć o Tobie w sercach naszych nigdy nie wygaśnie.”
Natomiast na drugiej stronie znajduje się wpis o treści:
„Wielce zasłużonej, pełnej poświęcenia działaczce na polu społecznem dla wielkiej idei narodowej w dowód uznania oraz wdzięczności za współpracę i umiłowanie – skromną tę pamiątkę ofiaruje Sekcja Młodych Narodowej Organizacji Kobiet.”
Album jest dowodem uznania dla pracy Ireny Zarankowej na rzecz NOK. Urodzona 16 września 1878 r. w Wyłkowyszkach w guberni suwalskiej (obecnie Litwa), jako córka Aleksandra Niemętowskiego i Michaliny (hrabiny de Lacy pochodzącej z wielkiego rodu irlandzkiego), do Kalisza przeprowadziła się z Radomia wraz z mężem Antonim w 1921 r. Będąc żoną Antoniego Horbowskiego-Zaranka, sędziego kaliskiego sądu okręgowego, aktywnie włączała się w życie społeczne Kalisza. Prowadziła odczyty w ramach Uniwersytetu Powszechnego im. H. Sienkiewicza, dzieląc się swoimi wrażeniami z podróży do Rzymu, Paryża czy Lourdes. Często panie działające w NOK były również obecne w życiu kilku innych organizacji, tak również było w przypadku Zarankowej. Oprócz aktywnej pracy w NOK brała udział w pracach sekcji propagandowej Komitetu Przyjaciół Wytwórczości Krajowej, należała także do Towarzystwa im. Ks. Piotra Skargi. Zmarła w Gnieźnie 22 lipca 1962 r.
Narodowa Organizacja Wyborcza Kobiet Polskich, została powołana w 1918 r. i miała na celu przekonywanie kobiet do korzystania z przysługujących im praw wyborczych. Stworzona na potrzeby wyborów organizacja została w 1919 r. przekształcona w Narodową Organizację Kobiet. Było to jedno z najważniejszych i najliczniejszych stowarzyszeń kobiecych w II Rzeczypospolitej.
Wykonanie albumu dedykowanegu Irenie Zarankowej zlecone zostało kaliskiemu fotografowi Antoniemu Banaszkiewiczowi, o czym świadczy sygnaturka na wewnętrznej stronie okładki. Antoni Banaszkiewicz (1886-1980) kupiec i fotograf, od lat 20. prowadził w Kaliszu zakład fotograficzny przy ul. Babinej 1 i popularną składnicę fotograficzną (foto-skład) początkowo przy ul. Mariańskiej 8, a od 1930 r. na pl. 11 Listopada 27. Oprócz „pięknych fotograficznych widoków miasta”, można było tutaj kupić aparaty i przybory fotograficzne, płyty gramofonowe, albumy i ramki do zdjęć, wieczne pióra, kamienne kałamarze oraz artykuły sportowe i wyroby zakopiańskie.
Prezentowany album o wymiarach 31x23 cm złożony z 20 kart oprawionych w skórę opatrzony jest dedykacją: „Pani Irenie Zarankowej Vice-Przewodniczącej Oddz. NOK w Kaliszu.” Znajdziemy w albumie trzy fotografie przedstawiające grupę kilkunastu kobiet, prawdopodobnie są to członkinie wchodzące w skład Zarządu kaliskiej NOK. Niestety brak podpisów uniemożliwia identyfikację i ustalenie nazwisk kobiet widocznych na fotografiach.
Pozostałe karty zawierają fotografie ilustrujące Kalisz (m.in. Ratusz i inne kaliskie budowle) opatrzone jednakowo skomponowanymi kaligrafowanymi pozłacanymi opisami. Każdą fotografię otacza ozdobna pozłacana ramka. Dodatkowo znajdziemy w albumie odręcznie wykonaną kolorowaną kartę adresowaną dla Ireny Horbowskiej-Zarankowej wręczoną jej w dniu imienin, 20 października 1931 r. przez sekcję rozrywkową NOK. Na odwrocie znalazły się odręczne podpisy 19 kobiet. Należy także wspomnieć o trzech pocztówkach przedstawiających Kalisz z okresu okupacji, które zostały wklejone do albumu przez Zarankową w późniejszym okresie.
WYKAZ FOTOGRAFII PREZENTOWANYCH W ALBUMIE:
· Ratusz,
· Kościół św. Józefa i Dorotka;
· Kościół św. Mikołaja;
· Sąd Okręgowy;
· Most Trybunalski;
· Sąd Grodzki Most Kamienny;
· Bank Handlowy;
· Starostwo Powiatowe;
· Elektrownia miejska (Folusz);
· Gimnazjum im. Anny Jagiellonki;
· Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki;
· Teatr miejski i Bank Polski; Stawidła na Prośnie;
· Przystań Towarzystwa Wioślarskiego;
· Przystań Sportowa KTW; Przystań Młodzieży Szkolnej;
· Fragment z parku – „Kogutek”;
· Oranżeria i „Flora” (fragment parku);
· Domek szwajcarski w parku;
· Jeden z 23 mostów na Prośnie;
· Prosna pod Kaliszem;
· Stadion miejski;
· Pomnik poległym w walce o niepodległość Polski;
· Dworzec Kaliski.
Więcej informacji o kaliskim oddziale Narodowej Organizacji Kobiet można zaczerpnąć z artykułu B. Celer,
BIBLIOGRAFIA
APK, Akta m. Kalisza, Karty meldunkowe, sygn. 355.
„Z Uniwersytetu Powszechnego im. H. Sienkiewicza”, ABC Kaliskie 307 (1929): 8; „Z Uniwersytetu Powsz[echnego] im. H. Sienkiewicza”, ABC Kaliskie 319 (1931): 6; „Z Uniwersytetu Powsz.[echnego] im. H. Sienkiewicza”, ABC Kaliskie 110 (1932): 6; „Z Uniwers.[ytetu] Powszechnego im. H. Sienkiewicza przy N.O.K.”, ABC Kaliskie 361 (1931): 6.